EUROPEJSKA AKADEMIA SOŁTYSÓW
Skrypt 31 - 29 października 2002 r.

---

25 października 2002 r. przywódcy 15 krajów tworzących Unię Europejską ustalili w Brukseli warunki finansowe poszerzenia wspólnoty. Określone przez "piętnastkę" kwoty nie będą już powiększane, negocjacje mogą jednak dotyczyć ograniczonego przemieszczania środków, np. z puli funduszy strukturalnych (rozwój obszarów wiejskich) do puli dopłat bezpośrednich (wypłaty dla rolników). Przyjmując, że Polska pomyślnie i w terminie doprowadzi negocjacje do końca, oraz że w wyniku naszego referendum układ akcesyjny między UE a Polską zostanie podpisany, a następnie ratyfikowany w parlamentach krajów Unii - jako członek Wspólnoty będziemy mieli przyznane na projekty podjęte w latach 2004-2006 łącznie 18,8 mld euro. Realne wypłaty dla nas w tym okresie wyniosą 12,5 mld euro (część projektów będzie finansowana dłużej), a polski wkład do budżetu UE - 7,5 mld euro. Uzyskamy więc w pierwszych trzech latach członkostwa netto (więcej niż wpłacimy) 5 mld euro - czyli średniorocznie ponad 4,7% dochodów naszego budżetu i 0,97% PKB wg stanu z 2000 r. Jakie są źródła unijnych pieniędzy?

---

Progi wypłat i zobowiązań. Plany finansowe Wspólnoty opracowywane są na okresy sześcioletnie (obecnie obowiązuje plan na lata 2001-2006); z nich wynikają główne elementy corocznych budżetów. Dochody pochodzą z wpłat dokonywanych przez państwa członkowskie. Wszyscy członkowie UE są zobowiązani do regularnego wpłacania swoich kontrybucji wyliczonych zgodnie z wypracowanym we wrześniu 2000 r. schematem. Przeciętnie roczna pula wspólnotowych środków na płatności wynosi od 1% do 1,19% sumy produktów krajowych brutto (PKB) państw-członków UE; w roku 2000 była to równowartość blisko 100 mld euro. Maksymalny pułap środków na płatności w danym roku budżetowym to 1,27% PKB, a środków na zobowiązania (jednoroczne i wieloletnie) - 1,335% PKB wszystkich państw członkowskich.

Tradycyjne środki własne. Ten składnik dochodów w budżecie UE tworzą opłaty rolne i cła. Pierwsze z nich obejmują opłaty nakładane na produkty rolne importowane z państw trzecich, objęte wspólnotową regulacją rynku oraz opłaty cukrowe i opłaty od produkcji izoglukozy nakładane na spółki cukrowe w związku z działaniami regulacyjnymi na rynku cukru. Środkami własnymi Unii są także cła pobierane przy imporcie towarów z państw trzecich. W ramach unii celnej stosowana jest Wspólna Taryfa Celna, która reguluje wysokość ceł na towary importowane do UE. Wysokość stawek celnych ustalana jest przez Unię Europejską, a nie indywidualnie przez poszczególne państwa członkowskie. Jednocześnie zostały zniesione cła w handlu pomiędzy państwami wewnątrz Unii. W zamian za pobieranie ceł wspólnotowych każde państwo może zatrzymać 25% pobranych ceł na koszty utrzymania administracji celnej. Reszta kwoty musi być przekazana do budżetu Unii. Obecnie z wymienionych środków własnych finansowane jest ok. 16% budżetu UE.

Wpłaty z podatku VAT. Sposób wyliczania tych wpłat jest dość złożony. Przy obliczaniu dochodów netto danego państwa z podatku VAT nie jest brany pod uwagę faktyczny zakres stosowanych stawek tego podatku, tylko dochód jaki zostałby uzyskany, gdyby zastosowano zakres podatku VAT wynikający z odpowiedniej dyrektywy UE. Tak wyliczona podstawa nie może jednak przewyższać 50% PKB tego członka Unii. Poziom udziału wpłat z tytułu podatku VAT w ogólnej kwocie dochodów budżetowych UE wynosi obecnie ok. 35% i systematycznie spada. Stan taki jest rezultatem uznania przez państwa członkowskie, że zawyżony udział VAT w finansowaniu unijnego budżetu ma negatywny wpływ na konsumpcję.

Wpłaty zależne od Produktu Krajowego Brutto. To źródło finansowania budżetu UE wprowadzone w 1988 r. należy obecnie do najważniejszych. Określa je jednolita stawka procentowa od PKB poszczególnych państw członkowskich, ustalana co roku przez Komisję Europejską. Źródło to dopełnia dochody budżetowe w związku z niewystarczającymi wpływami z tradycyjnych środków własnych i podatku VAT. Wprowadzenie wpłat zależnych od PKB ustabilizowało finanse UE oraz pozwoliło na stopniowy wzrost budżetu w średnim okresie, przy zachowaniu limitu wydatków na określonym poziomie. Ponadto bardziej sprawiedliwie (proporcjonalnie do potencjału gospodarczego) rozłożyło obciążenia państw członkowskich. Udział tego środka w finansowaniu budżetu UE wynosi obecnie ok. 50% i rośnie.

Kierunki przyszłej reformy. Komisja Europejska prowadzi studia i opracowuje projekty mające doprowadzić do maksymalnie sprawiedliwych sposobów finansowania budżetu Unii Europejskiej. W raporcie opracowanym w 1998 r. zaproponowano trzy możliwe rozwiązania: 1) oparcie źródeł własnych UE głównie na składce procentowej od PKB poszczególnych państw członkowskich, przewidując nawet rezygnację z odprowadzania do wspólnego budżetu ceł i opłat wyrównawczych na importowane produkty rolne oraz części VAT; 2) dodatkowo wprowadzenie mechanizmu korygującego taką składkę odpowiednim współczynnikiem zależnym od poziomu dobrobytu danego państwa; 3) korygowanie wydatków, które powinny odgrywać istotną rolę w równoważeniu budżetu, np. przez współfinansowanie przez każde państwo członkowskie 25% bezpośredniej unijnej pomocy trafiającej do jego rolników.

Różne propozycje nowych źródeł. We wspomnianym raporcie KE znalazły się także propozycje: wprowadzenia podatku od produktów energetycznych (rozciągnięcie akcyzy wspólnotowej na wszystkie surowce wykorzystywane do produkcji energii) oraz dodatkowej wspólnotowej stawki VAT nakładanej razem ze stawkami krajowymi, wprowadzenia podatku od transportu i usług telekomunikacyjnych, wykorzystania do zasilania unijnego budżetu akcyzy od papierosów, alkoholu i paliw oraz podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych, opodatkowania odsetek od oszczędności (to już mamy u siebie!) oraz opodatkowania dochodów Europejskiego Banku Centralnego wynikających z emisji pieniędzy. Każda z tych propozycji wymaga wielostronnych dyskusji, często ciągnących się latami by wreszcie je odrzucić. Wiele wskazuje na to, że będziemy mieli głos przy podejmowaniu decyzji dotyczących zasad budowania unijnego budżetu i planu finansowego na lata 2007-2012.