EUROPEJSKA AKADEMIA SOŁTYSÓW
Skrypt nr 11 - 11 czerwca 2002 r.
Zarządca, kontroler i księgowy
Rozdzielanie dużych pieniędzy z funduszy UE wymaga dużej znajomości rynku, sprawności operacyjnej, rzetelności i ciągłego nadzoru: od oceny każdego wniosku o pomoc do oceny stopnia i zgodności jej wykorzystania z ustaleniami zawartymi w umowie stron. Do tego niezbędne są nowoczesne narzędzia - specjalistyczne systemy i programy komputerowe, które pomagają szybciej i lepiej obsłużyć wnioskodawców oraz bezwzględnie odrzucić wszelkie informacje nieprawdziwe oraz dokładnie ustalić miejsce, z którego pochodzą. Takim elektronicznym super-urzędnikiem "trzymającym" unijną kasę dla rolnictwa i obszarów wiejskich jest system IACS.
IACS rośnie w siłę w UE. Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli IACS (od Integrated Administration and Control System - polska wymowa skrótu: Ajaks ) obejmuje swym bezpośrednim zasięgiem w krajach Unii Europejskiej co raz więcej działań wymagających bieżącej kontroli wydatków ze wspólnotowych funduszy wspierających rolnictwo i obszary wiejskie. Wszędzie gdzie funkcjonuje - system zawiera takie same elementy pozwalające na zbieranie, weryfikowanie i aktualizowanie olbrzymiej liczby informacji z możliwością ich różnorodnego przetwarzania, tak aby sprawnie, szybko i bezbłędnie przebiegały wymagane procedury, a jeśli się zdarzy - aby równie sprawnie były wykrywane wszelkie nieścisłości lub dane niezgodne ze stanem faktycznym. Oto jak można scharakteryzować podstawowe elementy IACSa.
Baza gospodarstw (1). Na podstawie wniosków o pomoc tworzona jest komputerowa baza danych o każdym gospodarstwie rolnym. Baza gospodarstw służy rejestracji wniosków, naliczeń i wypłat. Każde państwo członkowskie samo decyduje o doborze systemu komputerowego, musi on jednak realizować wszelkie wymagane przez IACS funkcje w tym zakresie.
Identyfikacja gruntów (2). Ten element to komputerowy rejestr gruntów rolnych i działek uprawnych z danymi osobowymi właściciela oraz informacjami o położeniu, powierzchni i rodzaju użytkowania każdej działki. Do tego dochodzą informacje graficzne ze zdjęć lotniczych i/lub satelitarnych. Na bieżąco odnotowywane są wszelkie zmiany posiadania, powierzchni i upraw. Ten element systemu umożliwia kontrolne porównania krzyżowe oraz jest niezbędny przy organizowaniu kontroli wniosków na miejscu.
Ewidencja zwierząt (3). Kolejna komputerowa baza danych zawiera informacje o zwierzętach, na które przyznawane są płatności bezpośrednie (bydło, owce, kozy). Gromadzone są następujące informacje: znak zwierzęcia (kod identyfikacyjny), data urodzenia, numer identyfikacyjny gospodarstwa urodzenia i wszystkich gospodarstw, w których zwierzę przebywało, daty każdej zmiany gospodarstwa, data śmierci lub uboju. System ten musi umożliwiać jednoznaczną identyfikację zwierząt, na które składane są wnioski o płatności bezpośrednie (premie zwierzęce), stanowiąc przy tym podstawę do przeprowadzania wizytacji terenowych. ( Zob. też Skrypt nr 6 Akademii Sołtysów ).
Baza wniosków (4). Każdego roku rolnik jest uprawniony do złożenia jednego wniosku o pomoc powierzchniową oraz jednego lub więcej wniosków o płatności (premie) zwierzęce. Wszystkie wnioski muszą zawierać dane dotyczące tożsamości rolnika oraz pisemne zobowiązanie, że rolnik będzie przestrzegał określonych w przepisach zasad i reguł postępowania wymaganych przy korzystaniu z pomocy, o którą się ubiega. Dane zawarte we wnioskach muszą umożliwiać przeprowadzenie kontroli kwalifikowanych, które maja miejsce przed naliczeniem i wypłatą pieniędzy z kasy unijnego funduszu.
System kontroli (5). Zintegrowany system obejmuje kontrole administracyjne oraz kontrole na miejscu. Pierwsze z nich mają zapewnić prawidłowość naliczania pomocy oraz wyeliminować przypadki naliczania podwójnego. Obejmują one kontrole z wykorzystaniem bazy gospodarstw (1), kontrole krzyżowe danych dotyczących powierzchni (2) oraz hodowanych zwierząt (3). Natomiast głównym celem kontroli na miejscu jest sprawdzenie, czy wniosek rolnika odpowiada rzeczywistości (deklarowanym uprawom co do rodzaju i powierzchni, a także liczby i rodzaju zwierząt). Kontrole na miejscu muszą obejmować co najmniej 5% wniosków o dopłaty powierzchniowe i 10% wniosków, których podstawą jest pogłowie zwierząt.
IACS w Polsce. Kandydująca do Wspólnoty Polska jest zobowiązana przygotować i wdrożyć do dnia naszego przystąpienia do Unii Europejskiej Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli ze zbiorem danych o polskim rolnictwie i rolnikach oraz ściśle określonych zasadach i regułach postępowania, zgodnie z którymi naliczane i wypłacane będą polskim rolnikom dopłaty bezpośrednie. Przygotowania do uruchomienie systemu IACS w Polsce wymagają także odpowiednich aktów prawnych. 25 lipca 2001 r. Sejm uchwalił ustawę o krajowym systemie ewidencji gospodarstw rolnych i zwierząt gospodarskich oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001.125.1363; rozporządzenie wykonawcze Dz. U. 2002.37.333). Ustawa ta w sposób niewystarczający odnosi się jednak do systemu kontroli, będącego bardzo ważnym elementem całości. Podstawy prawne muszą dotyczyć wszystkich elementów - prace legislacyjne są kontynuowane.
Nowy rozkład jazdy. Wytypowana przez stronę polską do pełnienia funkcji Agencji Płatniczej, w której "mózgiem" jest IACS - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), w pierwszym kwartale bieżącego roku powtórnie negocjowała z wcześniej wybranym w przetargu wykonawcą systemu zakres i warunki realizacji umowy. Zawarte 12 marca 2002 r. porozumienie zmieniło dotychczasowe ustalenia i postawiło przed ARiMR zadanie samodzielnego przygotowania pełnej struktury organizacyjnej do obsługi systemu, czyli tzw. części nieinformatycznej. Zaprojektowanie odpowiedniej architektury systemu informatycznego należy do firmy Hewlett Packard. Obejmować ona musi obsługę trzech podstawowych funkcji: autoryzację płatności, polecenie dokonywania płatności dla rolników (we współpracy z bankami) oraz księgowanie.
IACS w każdym powiecie. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ma pozyskać i wyposażyć lokale dla biur IACS w 16 województwach i 315 powiatach, zapewnić im środki transportu, przeprowadzić nabór i szkolenie personelu tych biur oraz szkolenie pracowników oddziałów ARiMR, ma zorganizować i przeprowadzić kampanię informacyjną na temat systemu IACS, w tym szkolenie rolników. Agencja zobowiązana jest także do przygotowania wszystkich procedur w procesie obsługi wniosków, kontroli administracyjnych i kontroli na miejscu oraz naliczeń płatności. Prace trwają.
(na podstawie materiałów ARiMR)
PS. Według informacji z Brukseli Komisja Europejska zatwierdziła akredytację ARiMR jako Agencji Płatniczej. Oznacza to faktyczne rozpoczęcie działania programu SAPARD w Polsce. Warto zatem sięgnąć do skryptów nr 1, 2 i 3 Akademii i rozważyć możliwości skorzystania z oferowanej przez UE pomocy dla gmin, rolników indywidualnych, grup producentów rolnych, zakładów przetwórstwa i innych przedsiębiorstw.
