EUROPEJSKA AKADEMIA SOŁTYSÓW
Skrypt 17 - 23 lipca 2002 r.

---

Od ponad 30 lat funkcjonuje w jednoczącej się Europie wspólny rynek mleka. Obecnie obejmuje on produkty: mleko i śmietanę (w tej grupie także skondensowane i słodzone); jogurt, kefir, maślankę, mleko zsiadłe (w tej grupie także słodzone oraz zawierające owoce, orzechy i kakao); serwatkę; masło i inne tłuszcze z mleka; sery i twarogi. W połowie tej dekady rozpocznie się wprowadzanie dopłat bezpośrednich dla producentów mleka. W podanych dalej przeliczeniach zastosowano średni kurs NBP euro do złotego z 1 lipca 2002 r. (1 EUR = 4 PLN).

---

System cen mleka i produktów mlecznych zbudowany jest na podstawie wielkości rynkowych (ceny interwencyjne) oraz wielkości kalkulacyjnych (ceny docelowe). Cena i n t e r w e n c y j n a ma stabilizować rynek w czasie gdy cena na wolnym rynku jest od niej odpowiednio niższa - wówczas uruchamiany jest skup interwencyjny. Cena d o c e l o w a to kategoria nie występująca na rynku a jedynie wartość obrazująca oczekiwania producentów-rolników, co nie oznacza, że nie ma bądź nie może mieć odbicia w cenie rynkowej. Cena docelowa jest ustalana na poziomie przewyższającym cenę interwencyjną o 20...30% dla mleka o zawartości tłuszczu 3,7%. W dokumentach UE na okres od 1 lipca 2000 do 30 czerwca 2005 cena docelowa mleka została określona na 30,98 euro/100 kg (124 zł/100 kg), natomiast w tym samym okresie cena interwencyjna masła to 328,20 euro/100 kg (1313 zł/100 kg), a odtłuszczonego mleka w proszku (OMP) 205,52 euro/100 kg (822 zł/100 kg).

Skup interwencyjny dotyczy masła i odtłuszczonego mleka w proszku spełniających określone wymagania (m.in. zawartości tłuszczu i wody). Masło jest skupowane wówczas gdy jego cena rynkowa spadnie poniżej 92% ceny interwencyjnej. W wypadku obu produktów obowiązuje system przetargowy - cena minimalna to 90% ceny interwencyjnej.

Dopłaty bezpośrednie. Od 1 lipca 2005 do 1 lipca 2007 cena docelowa mleka ma być stopniowo obniżana (po 1,75 euro/100 kg rocznie) do 25,72 euro/100 kg (103 zł/100 kg), a podane wyżej ceny interwencyjne masła i mleka w proszku zmniejszane po 5% rocznie do poziomu: masło - 278,97 euro/100 kg (1116 zł/100 kg), mleko w proszku - 174,69 euro/100 kg (699 zł/100 kg). Te obniżki cen zostaną zrekompensowane przygotowywanym do wprowadzenia w 2005 r. systemem dopłat bezpośrednich dla producentów mleka. Będą one się składały z dwóch składników: stałej premii mlecznej oraz płatności dodatkowej.

Koperty krajowe. Każde państwo członkowskie UE ma przyznaną tzw. kopertę krajową określającą sumę dopłat bezpośrednich dla producentów mleka. Premia mleczna przyznawana raz w roku na gospodarstwo rolne i na tonę indywidualnej ilości referencyjnej (kwoty mlecznej danego gospodarstwa) została określona w dokumentach UE następująco: od 1 lipca 2005 do 30 czerwca 2006 - 5,75 euro/t (23 zł/t), od 1 lipca 2006 do 30 czerwca 2007 - 11,49 euro/t (46 zł/t), od 1 lipca 2007 - 17,24 euro/t (69 zł/t). Dopłata maksymalna (premia mleczna + płatność dodatkowa) nie może w wymienionych kolejnych okresach przekroczyć odpowiednio: 13,9 euro/t (56 zł/t), 27,8 euro/t (111 zł/t) oraz 41,7 euro/t (169 zł/t). Składnikiem elastycznym jest zatem płatność dodatkowa, o jej wysokości (w ramach dopłaty maksymalnej) decydują poszczególne państwa członkowskie uwzględniając zróżnicowane warunki krajowe. Płatność dodatkowa może być również za powierzchnię pastwisk trwałych, nie objętych dopłatami dla roślin polowych i suszu paszowego oraz wynikającymi ze wspólnej organizacji rynku wołowiny i cielęciny. Maksymalna dopłata do hektara (razem z płatnością za pastwiska) nie może przekroczyć 350 euro (1400 zł) w roku kalendarzowym.

Kwoty mleczne. Zapobieganiu nadprodukcji w ramach całej UE służy system kwotowania. Wprowadzone w 1984 r. kwoty mleczne określają całkowitą wielkość rocznej produkcji danego państwa członkowskiego (dostawy do mleczarni + sprzedaż bezpośrednia z własnego zakładu przetwórczego producenta mleka). Przekroczenie ustalonej kwoty mlecznej przez państwo członkowskie karane jest specjalnym podatkiem. Kwota tego podatku wynosząca 115% ceny docelowej x tonaż przekroczenia jest rozkładana bezpośrednio na producentów mleka, u których wystąpiło przekroczenie. Kwoty mleczne dla poszczególnych gospodarstw są ustalone na podstawie zawartości tłuszczu w mleku. Przyznane kwoty mogą być przedmiotem dzierżawy lub sprzedaży wewnątrz danego kraju, albo jako transfer samych kwot albo jako dzierżawa czy sprzedaż gospodarstwa z przyznanymi kwotami. Obrót kwotami może być dokonywany przez producentów indywidualnych, przedsiębiorstwa i państwo. Warto w tym miejscu dodać, że Polska otrzymała od Komisji Europejskiej propozycję produkcji mleka 8,88 mld l rocznie, nasz obecny poziom produkcji to 11,4 mld l (w 2000 r.), postulowaliśmy w Brukseli: 11,2 mld l w 2004 r. i 13,7 mld l w 2008 r.

Dotacje. W ramach wspólnego rynku mleka stosowane są dotacje prywatnego przechowalnictwa produktów mleczarskich: śmietany, masła niesolonego (o zawartości tłuszczu od 82% i wody do 16%), masła solonego (o zawartości tłuszczu od 80%, wody do 16% i soli do 2%), odtłuszczonego mleka w proszku oraz niektórych gatunków serów. Wysokość dotacji ustala się na podstawie cen przechowywanych produktów oraz kosztów przechowywania. Innym obszarem dotacji jest zagospodarowanie nadwyżek produkcyjnych. W Unii Europejskiej dotowana jest produkcja mleka odtłuszczonego płynnego i w proszku używanego na pasze (głównie dla cieląt), a także produkcja kazeiny. System dotacji obejmuje także sprzedaż masła z zapasów interwencyjnych oraz masła świeżego z przeznaczeniem do produkcji cukierniczej i innej spożywczej, sprzedaż masła osobom korzystającym z pomocy społecznej oraz organizacjom społecznym o charakterze niezarobkowym, dotowana jest również konsumpcja mleka i jego produktów w szkołach.